"Złote Berło" dla Danuty Szaflarskiej

Danuta Szaflarska

Aktorka, teatralna i filmowa, nazywana jest „pierwszą amantką powojennej kinematografii".

Urodzona w 1915 roku, w latach 30. rozpoczęła studia w Wyższej Szkole Handlowej w Krakowie, jednak ze względu na ciężką chorobę musiała przerwać naukę. Za namową bliskich przeniosła się do stolicy, gdzie w 1939 r. ukończyła słynny Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej (PIST) Aleksandra Zelwerowicza. Zaraz po studiach rozpoczęła karierę artystyczną w Teatrze na Pohulance w Wilnie (1939-1941). Jej debiutem (14.09.1939) była rola Pernette w farsie „Szczęśliwe dni" Claude'a Pugeta (1939). W ciągu dwóch lat zagrała około dwudziestu ról w sztukach o bardzo urozmaiconym charakterze - od klasyki po obyczajowe komedie. Grała zazwyczaj kobiety z „krwi i kości", pełne życia, energii, emanujące kobiecością. Znakomicie czuła się zarówno w kostiumie z epoki, jak i w rolach współczesnych.

Po agresji niemieckiej na ZSRR w 1941 r. powróciła z Wilna do Warszawy. Mało znany jest los aktorki w okresie okupacji. Po przyjeździe do stolicy nie podjęła pracy w jawnych teatrach - kontrolowanych przez Niemców. W 1942 r. związała się z Teatrem Podziemnym Delegatury Rządu RP na Kraj. Następnie weszła w skład Teatru Frontowego (1943), utworzonego pod auspicjami Biura Informacji i Propagandy (BIP) Komendy Głównej Armii Krajowej. W latach okupacji teatry opracowały kilka premier, wystawianych na kilkudziesięciu tajnych spektaklach.

Danuta Szaflarska była łączniczką (pseudonim „Młynarzówna") w Powstaniu Warszawskim. Uczestniczyła w organizowaniu koncertów Biura Informacji i Propagandy (BIP) dla powstańców i ludności cywilnej. Po wojnie występowała w Starym Teatrze w Krakowie (1945-1946), a następnie w Łodzi w Teatrze Kameralnym (1946-1949). Po likwidacji teatru w 1949 roku wraz z zespołem przeniosła się do Warszawy. Tutaj kolejno występowała w Teatrze Współczesnym (do 1957), potem w Teatrze Narodowym, a od 1966 r. do emerytury, na którą „oficjalnie przeszła" w roku 1985 występowała w Teatrze Dramatycznym. Danuta Szaflarska gościnnie przez następne lata aż do dziś występuje na scenach prawie wszystkich warszawskich teatrów.

Podkreślane niemal w każdej recenzji poczucie humoru, naturalność i bezpretensjonalność predestynowały aktorkę do grania ról komediowych, bądź groteskowych. W „Wieczorze Trzech Króli" Williama Szekspira (1960) zagrała służącą Marię, prostą dziewczynę z ludu. Szaflarska przejmująco potrafiła zagrać także role dramatyczne czy wręcz tragiczne, takie jak walczącą o swoje szczęście Żanetę Dylską w „Wilkach w nocy" Tadeusza Rittnera (1962), zdeterminowaną Ruth w „Niemcach" Leona Kruczkowskiego (1949 i 1954) czy Kitti w „Domku z kart" Emila Zegadłowicza (1953). Teatr nie do końca wykorzystał jej „dramatyczne" emploi. Przez wiele lat nie zaoferowano jej roli, w której mogłaby zaprezentować całą skalę swojego aktorstwa. Ta rola „zdarzyła się" dopiero w 1988 roku, kiedy w Teatrze Powszechnym w Warszawie zagrała znakomicie Starszą Kobietę w „Godzinie kota" Pera Olova Enquista.

Innym marzeniem, które spełniło się w dopiero w ostatnich latach, były role w sztukach Sławomira Mrożka. Jego sposób patrzenia na świat, ironia, poczucie humoru są Artystce bardzo bliskie. Służąca Anastazja Pietrowna w „Miłości na Krymie (1994) czy Babcia Eugenia w „Tangu" (2000) to jej wspaniałe kreacje. W 2009 roku wystąpiła w wyreżyserowanym przez Grzegorza Jarzynę z TR Warszawa dramacie Doroty Masłowskiej „Między nami dobrze jest". Wcześniej wystąpiła u tego reżysera w „Uroczystości" (2001).

Tuż po wojnie Szaflarska zadebiutowała na ekranie w „Zakazanych piosenkach" Leonarda Buczkowskiego (1946) mając za partnera Jerzego Duszyńskiego. Ogromną popularność, jaką przyniósł ten film, podbiła wkrótce rolą Krystyny Tokarskiej w „Skarbie" tego samego reżysera (1948).

Potem jednak kino jakby zapomniało o aktorce. Jej aparycja nie bardzo pasowała do siermiężnej rzeczywistości lat 1950. Po roli Podstoliny w filmowej wersji „Zemsty" Antoniego Bohdziewicza i Józefa Korzeniowskiego (1956) grała głównie niewielkie, epizodyczne postaci: włoską cyrkówkę w „Dziś w nocy umrze miasto" Jana Rybkowskiego (1961), Matkę w „Ludziach z pociągu" Kazimierza Kutza (1961), Stanisławę - kobietę spragnioną miłości w „Głosie z tamtego świata" (1962). Dopiero koniec lat 70. przyniósł ciekawsze propozycje filmowe: zagrała Misiewiczową w telewizyjnej wersji „Lalki" Ryszarda Bera (1977), a następnie niezwykłą rolę Babci Misi w „Dolinie Issy" Tadeusza Konwickiego (1982) i Babci w serialu Edwarda Dziewońskiego „Pięć dni z życia emeryta".

W 1993 roku zagrała bardzo ważną dla siebie rolę Doktorowej w filmie Filipa Zylbera „Pożegnanie z Marią". Bohaterce udaje się wyjść z getta, ale po jakimś czasie wraca tam z powrotem, świadomie wybierając śmierć z najbliższymi. Ciekawą postacią była również Siostra Feliksa w filmie Jerzego Łukaszewicza „Faustyna" (1994). Feliksa jest w filmie narratorką, rówieśnicą świętej. U progu śmierci opowiada o trudnym losie Faustyny, wyznaje swoje winy wobec niej, wciąż zazdrosna o jej świętość. Danuta Szaflarska szczególnie ceni sobie współpracę z Dorotą Kędzierzawską. Zagrała w jej trzech filmach: Wiedźmę w filmie „Diabły, diabły" (1991) i Jędzę w filmie „Nic" (1998) oraz przejmującą rolę Anieli w „Pora umierać" z 2007 roku. Za rolę Anieli w tym przejmującym obrazie aktorka dostała m.in. Polską Nagrodę Filmową Orzeł oraz główną nagrodę aktorską na Festiwalu Polskich Filmów w Gdyni.

Aktorka zagrała także w filmie o aktorach i przemijaniu „Jeszcze nie wieczór" Jacka Bławuta (2008), w komedii Juliusza Machulskiego „Ile waży koń trojański?" (2008), w „Janosiku. Prawdziwej historii" Kasi Adamik i Agnieszki Holland (2009). Ostatnio zagrała u Władysława Pasikowskiego w filmie „Pokłosie" (2012).

Danuta Szaflarska w swojej przebogatej karierze aktorskiej w latach 1946-2012 zagrała łącznie w 51 filmach kinowych i telewizyjnych. Równocześnie od 1955 r. związana z Teatrem Telewizji pojawiła się na małym ekranie w 56 spektaklach. Za swoje dokonania sceniczne była wielokrotnie nagradzana i wyróżniana.